Takımyıldız nedir?
Gece gökyüzüne baktığınızda ve takımyıldızlarını gördüğünüzde neler düşünüyorsunuz? Çoğu insan isimlerini duysa bile nereden geldiğini, tarihini, onları ilk kimin tespit ettiğini, isimlerinini nereden geldiğini ve gökyüzünde kaç takımyıldızı olduğu bilmiyor. Bu soruların cevabını merak ediyorsanız yazımızda cevaplarını bulacaksınız.
Bu yazımızda takımyıldızı nedir, sorusunu cevaplayıp, takımyıldızı tarihinden, isimlendirmesinden ve bazı çok bilinen önemli takımyıldızlarından bahsedeceğiz.
Takımyıldız tanım
Takımyıldız, gökyüzünün (veya gök kürenin) bölündüğü 88 alandan her birine verilen isimdir.Terim genellikle, yanlış bir biçimde, görünüşte birbiriyle ilgili gözüken yıldız gruplarını tanımlamak için kullanılır. Teknik olarak, yıldız gruplamaları asterizmler olarak bilinir ve bunlara adların yerleştirilmesi ve atanması uygulaması asterizm olarak bilinir.
Şu anda bütün gökyüzünü kaplayan, resmi olarak tanınan toplam 88 takımyıldız bulunmaktadır. Bu nedenle, gök koordinat sistemindeki herhangi bir nokta açıkça bir takımyıldıza atanabilir. Modern astronomide takımyıldızlar, gökteki nesneleri konumlandırmak, nerede bulunabilecekleri hakkında kaba bir fikir edinmek için bütün gözlemcilere büyük kolaylık sağlar. Ayrıca Takımyıldızları gökte, birbirine göre konumları değişmez, her zaman aynı kalır.
Bazı ünlü takımyıldızlar, çeşitli nesnelere benzetilen parlak yıldız düzenlerine sahiptir. Örnek olarak, bir avcıyı andıran Avcı Takımyıldızı (Orion) ve aslanı andıran Aslan Takımyıldızı (Leo) verilebilir.
Eski gök bilimciler bu şekilleri efsanelerdeki belirli hayvanlara ve kahramanlara benzetmiş ve bunların tanrılarca gökyüzüne çıkarıldıklarına inanmışlardır. Takımyıldızların büyük bölümünü, eski Yunanlar ve Romalılar adlandırmıştır fakat onlar da bu adları Babilliler’den almış olabileceği düşünülmektedir. Takımyıldızların oluşturduğu bu şekiller geceleri gökyüzünde incelenecek olursa, gözlemlenen şekillerin benzetilen nesnelerle arasındaki ilişkiyi fark etmek kolay olmayabilir.
Takımyıldızdaki yıldızlar, Dünya’dan bakıldığında gökyüzünde birbirlerine yakın görünürler. Bu yüzden birbirlerine çok yakın olduğu düşünülür fakat 3 boyutlu uzay göz önünde bulundurulduğunda bu yıldızlar birbirlerinden çok. Yıldızlar Samanyolu üzerinden kendi yörüngelerinde de seyahat ettikleri için, takımyıldızların yıldız desenleri zaman içinde yavaşça değişiyor.
Takımyıldız gözlem tarihi
Gece gökyüzüne bakma ve yıldızlara isim verme ve karakter atama geleneğinin ilk insanlara kadar dayandığına inanılmaktadır. Kaydedilen en eski takımyıldız adlandırma kanıtı antik Mezopotamya’daki kil tabletlerdir.(M.Ö 3000). Mezopotamya takımyıldızlarının büyük bir kısmının MÖ 1300’den 1000’e kadar nispeten kısa bir süre içerisinde oluşturulduğu anlaşılıyor. Mezopotamya takımyıldızları daha sonra klasik Yunan takımyıldızlarının çoğunda ortaya çıkmıştır.
Bununla birlikte, antik Babilliler astronomik olayların periyodik olduğunu ve matematiksel olarak hesaplanabileceğini ilk anlayanlardı. Orta Tunç Çağı (yaklaşık M.Ö 2100 – M.Ö. 1500) sırasında, en eski Babil yıldız katalogları oluşturulmuş ve daha sonra kendi astronomik ve astrolojik sistemlerini oluşturmak için Yunan, Roma ve İbrani alimler tarafından başvuru kaynağı olarak kullanılacaktı.
MÖ 4. yy’da Yunanlılar Babil sistemini benimsemiş ve bu sisteme birkaç takımyıldız daha eklemiştir. M.Ö 2. Yüzyıla kadar, Claudius Ptolemaus bilinen tüm 48 takımyıldızı tek bir sistemde birleştirmıştir. Almagest olarak bilinen çalışması daha sonra ortaçağ Avrupalı ve İslam alimleri tarafından kullanılacaktı.
8. ve 15. yüzyıllar arasında İslam dünyası, Al-Andus bölgesinden (günümüz İspanya ve Portekiz) Orta Asya ve Hindistan’a kadar uzanan bir bilimsel gelişme patlaması yaşadı. Astronomi ve astrolojideki gelişmeler, eski ve klasik bilginin özümsendiği ve genişletildiği diğer alanlarda yapılanlara yakından paraleldir.
Sırasıyla, İslami astronominin daha sonra Bizans ve Avrupa astronomisi ile Çin ve Batı Afrika astronomisi üzerinde önemli bir etkisi oldu. Gökyüzünde Aldebaran ve Altair gibi önemli sayıda yıldız ve alidade(alidat), azimut ve almucantar(yükseklik dairesi) gibi astronomik terimler hala Arapça isimleriyle anılıyor.
16. yüzyılın sonundan itibaren Avrupalı gökbilimcileri Güney Göksel Kutbu’ndaki takımyıldızlara ilk kez şahit olmaya başladır. Amerika, Afrika, Asya ve gezegenin daha önce keşfedilmemiş diğer bölgelerine seyahat eden kaşiflerle birlikte, modern yıldız katalogları ortaya çıkmaya başladı.
Uluslararası Astronomi Birliği tanımı
1928 yılında Uluslararası Astronomi Birliği, birlikte göksel alanın tamamını kapsayan bitişik sınırları olan 88 modern takımyıldızı resmen kabul etti. 1922’de Henry Norris Russell , 88 takımyıldızın genel bir listesini ve onlar için bazı faydalı kısaltmaları hazırladı. Ancak, bu takımyıldızların aralarında açık bir sınırı yoktu. 1928’de, Uluslararası Astronomik Birliği, Eugene Delporte tarafından geliştirilen ve tüm gök küresini kapsayan, bitişik sınırları olan 88 modern takımyıldızı resmen kabul etti ve bu liste nihayet 1930’da yayınlandı.
UAB listesi, Ptolemy’nin Almagest’ta listelenen 48 takımyıldızına da dayanıyor ; Petrus Plancius (1552 – 1622), Johannes Hevelius (1611 – 1687) ve Nicolas Louis de Lacaille(1713-1762) gibi daha sonraki astronomlar tarafından yapılan erken modern modifikasyonlar ve eklemeler ile beraber.
Yüzyıllar boyunca yeni bir takımyıldız ya da takımyıldız adı öngörülmemiştir. Yeni yıldızlar keşfedildiğinde, gökbilimciler onları en yakın oldukları takımyıldıza eklerler. 88 modern takımyıldızın 36’sı ağırlıklı olarak kuzey gökyüzünde, diğeri 52’si güneyde yatmaktadır.
En çok bilinen takımyıldızları
Andromeda takımyıldız
Andromeda, modern 88 takımyıldızdan biridir. Ayrıca, Batlamyus’un 48 takımyıldızdan oluşan listesinde de geçer. Adını Yunan mitolojisindeki bir karakter olan Prenses Andromeda’dan alır. Kanatlıat (Pegasus) takımyıldızının yanında bir kuzey yarı küre takımyıldızıdır. Andromeda Gökadası’nı barındırıyor olması en dikkat çekici özelliğidir. Kimi zaman Zincirli Prenses olarak da anılır.
Orion(Avcı) takımyıldız
Gökyüzünde hem güney hem de kuzey yarıküresinde bulunan ve bu sayede tüm Dünya’dan görülebilinen, oldukça parlak yıldızlardan oluşan dolayısıyla da kolay bulunabilinen takım yıldız. Avcının belirgin şekli dört belirgin yıldızdan oluşan boyu eninin iki katı kadar olan bir dikdörtgen ve bu dikdörtgenin merkezinde çapraz durmakta olan üç ayrı yıldızdır.
Aquila (Kartal) takımyıldız
Aquila, modern 88 takım yıldızdan biridir. Görünüm olarak Samanyolu üzerinde yer alır. En parlak yıldızı Altair’dir
Lyra(Çalgı) takımyıldız
Lir Takımyıldızı birçok takımyıldıza nazaran gökyüzünde oldukça küçük bir alan kaplar. Lir Takımyıldızın en parlak yıldızı Vega’dır.
Cygnus (Kuğu) takımyıldız
Cygnus (Kuğu) modern 88 takımyıldızdan biridir. Birçok parlak yıldız içerir. Bu yıldızlardan en önemlisi ve en parlak olanı Deneb’dir ve yaz üçgeninin üç yıldızından biridir.
Ursa Major (Büyük Ayı) takımyıldız
Ursa Major özellikle kuzey yarı kürenin büyük bir bölümünde yıl boyunca görülebilir. Oldukça parlak yıldızlardan oluşmuştur. Belirgin kepçe biçimi sayesinde diğer takımyıldızlardan ayırması oldukça kolaydır.
Scorpius (Akrep) takımyıldız
Bu takımyıldız Scorpio olarak da bilinir. Batıda Libra (Terazi), doğuda ise Sagittairus (Yay) takımyıldızları arasında yer alır. Birçok parlak yıldız barındırır. Bunların en önemlisi ve en parlağı Antares, akrebin kalbi olarak bilinir.
Sagittarius (Yay) takımyıldız
Sagittarius (Yay) Takımyıldızı: Sembol olarak okunu Scorpius (Akrep) Takımyıldızına doğrultmuş bir yay olarak tasvir edilmiştir.
Tüm takımyıldızları listesi şu şekildedir,
| Türkçe | Latince | Türkçe | Latince | ||
| 1 | Zincirli Prenses | Andromeda | 45 | Kral | Cepheus |
| 2 | Pompa | Antlia | 46 | Balina | Cetus |
| 3 | Cennetkuşu | Apus | 47 | Bukalemun | Chamaleon |
| 4 | Kova | Aquarius | 48 | Pergel | Circinus |
| 5 | Kartal | Aquila | 49 | Güvercin | Columba |
| 6 | Sunak | Ara | 50 | Berenis’in Saçı | Coma Berenices |
| 7 | Koç | Aries | 51 | Güneytacı | Corona Australis |
| 8 | Arabacı | Auriga | 52 | Kuzeytacı | Corona Borealis |
| 9 | Çoban | Boötes | 53 | Karga | Corvus |
| 10 | Çelikkalem | Caelum | 54 | Kupa | Crater |
| 11 | Zürafa | Camelopardalis | 55 | Güneyhaçı | Crux |
| 12 | Yengeç | Cancer | 56 | Kuğu | Cygnus |
| 13 | Avköpekleri | Canes Venatici | 57 | Yunus | Delphinus |
| 14 | Büyükköpek | Canis Major | 58 | Kılıçbalığı | Dorado |
| 15 | Küçükköpek | Canis Minor | 59 | Ejderha | Draco |
| 16 | Oğlak | Capricornus | 60 | Tay | Equuleus |
| 17 | Karina | Carina | 61 | Irmak | Eridanus |
| 18 | Kraliçe | Cassiopeia | 62 | Ocak | Fornax |
| 19 | Erboğa | Centaurus | 63 | İkizler | Gemini |
| 20 | Dürbün | Telescopium | 64 | Güneyüçgeni | Triangulum Australe |
| 21 | Üçgen | Triangulum | 65 | Tukan | Tucana |
| 22 | Yelken | Vela | 66 | Başak | Virgo |
| 23 | Turna | Grus | 67 | Yılancı | Ophiucus |
| 24 | Herkül | Hercules | 68 | Avcı | Orion |
| 25 | Saat | Horologium | 69 | Tavuskuşu | Pavo |
| 26 | Suyılanı | Hydra | 70 | Kanatlıat | Pegasus |
| 27 | Küçüksuyılanı | Hydrus | 71 | Kahraman | Perseus |
| 28 | Hintli | Indus | 72 | Anka | Phoenix |
| 29 | Kertenkele | Lacerta | 73 | Ressam | Pictor |
| 30 | Aslan | Leo | 74 | Balıklar | Pisces |
| 31 | Küçükaslan | Leo Minor | 75 | Güneybalığı | Pisces Austrinus |
| 32 | Tavşan | Lepus | 76 | Pupa | Puppis |
| 33 | Terazi | Libra | 77 | Kumpas | Pyxis |
| 34 | Kurt | Lupus | 78 | Ağcık | Reticulum |
| 35 | Vaşak | Lynx | 79 | Okçuk | Sagitta |
| 36 | Çalgı | Lyra | 80 | Yay | Sagittarius |
| 37 | Masa | Mensa | 81 | Akrep | Scorpius |
| 38 | Mikroskop | Microscopium | 82 | Yontar | Sculptor |
| 39 | Tekboynuzlu | Monoceros | 83 | Kalkan | Scutum |
| 40 | Sinek | Musca | 84 | Yılan | Serpens |
| 41 | Cetvel | Norma | 85 | Altılık | Sextans |
| 42 | Sekizlik | Octans | 86 | Boğa | Taurus |
| 43 | Büyükayı | Ursa Major | 87 | Küçükayı | Ursa Minor |
| 44 | Uçanbalık | Volans | 88 | Tilkicik | Vulpecula |
Kaynaklar:
